300 chọn 4, muốn làm “phi hành gia chuột” không hề dễ

Đêm 31/10/2025, Trung Quốc phóng thành công tàu vũ trụ chở người Thần Châu - 21. Cùng với ba phi hành gia bay vào không gian còn có 4 con chuột đen. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc thực hiện thí nghiệm khoa học trên không gian đối với động vật gặm nhấm có vú, thí nghiệm nhằm nghiên cứu sự thay đổi sinh lý của sinh vật trong môi trường vi trọng lực, mô phỏng tiến trình già yếu tự nhiên 10 năm của con người.

Tỷ lệ tuyển chọn phi hành gia là 10.000 chọn 1, cũng như vậy, việc tuyển chọn chuột thí nghiệm cũng hết sức nghiêm ngặt. Nhân viên nghiên cứu khoa học trước tiên tuyển chọn ra khoảng 300 con chuột trong phòng thí nghiệm và tiến hành sàng lọc qua các vòng và huấn luyện với thời gian lên đến 60 ngày, trọng điểm kiểm tra đánh giá chỉ số của chuột trên các phương diện sinh lý, các năng lực sinh sản, vận động, nhận biết không gian, ký ức, v.v., nhằm đảm bảo thí nghiệm khoa học động vật gặm nhấm có vú trên không gian lần này diễn ra thuận lợi.

Nhằm tuyển chọn được những con chuột phù hợp, các nhân viên nghiên cứu khoa học đã thiết kế máy kiểm tra thể lực và năng lực chống chóng mặt của chuột.

Máy đo mệt mỏi dạng quay cho chuột hoạt động tương tự như "xe đạp tập thể dục" được thiết kế riêng cho chuột. 6 con chuột tham gia cần liên tục chạy trên các trục lăn đang quay để không bị rơi xuống. Con chuột nào duy trì thời gian chạy lâu nhất sẽ giành chiến thắng cuối cùng và được chọn vào vòng sàng lọc tiếp theo.

Kiểm tra khả năng chống chóng mặt ở chuột gần giống với huấn luyện trạng thái mất trọng lực trên mặt đất của phi hành gia. Trong một thiết bị quay tốc độ cao, chuột sẽ trải qua chuyển động liên tục theo chiều ngang, chiều dọc, xuôi chiều và ngược chiều. Nếu chức năng tiền đình bị rối loạn, có thể dẫn đến các triệu chứng như chóng mặt, mất thăng bằng.

Thông qua kiểm tra chức năng tiền đình của chuột, các nhà nghiên cứu đã sàng lọc được những cá thể chất lượng cao có khả năng thích ứng tốt hơn với trạng thái mất trọng lực trong giai đoạn phóng. Tiếp theo, những con chuột này được đưa ra khỏi thiết bị và bước vào "bài kiểm tra xà thăng bằng".

Ngoài việc chọn lọc trên phương diện thể lực, nhân viên nghiên cứu khoa học còn thiết kế các hạng mục kiểm tra như “vượt mê cung”, dùng để kiểm tra thử thách trí nhớ và trí thông minh của chuột, bảo đảm chắc chắn có thể tìm thấy chính xác thức ăn trong môi trường không gian vũ trụ.

Mỗi một vòng sàng lọc sẽ có từ 10-20% số chuột bị loại. Trong 300 con chuột chọn ra 48 con làm thành phần dự tuyển cho trước chuyến bay, cuối cùng chỉ có 4 con chuột gồm 2 con cái và 2 con đực chính thức được chọn bay lên vũ trụ.

Tại sao lại chọn chuột đen thay vì chuột bạch? Các nhà nghiên cứu cho biết, chuột bạch thường có sự khác biệt cá thể lớn, trong khi giống chuột đen C57BL/6 này thuộc dòng giao phối cận huyết (inbred), với sự khác biệt gen giữa các cá thể là cực kỳ nhỏ - giống như những "bản sao" - giúp đảm bảo dữ liệu thu thập được trong môi trường không gian khắc nghiệt có độ tin cậy và giá trị khoa học cao hơn.

Bộ gen của chuột có độ tương đồng rất cao với con người, điều này giúp các nhà khoa học có thể thông qua nghiên cứu trên chuột để khám phá cơ chế tác động của môi trường không gian lên động vật có vú, và thậm chí là đối với con người.

Bốn chú chuột may mắn được bay vào vũ trụ này gánh vác sứ mệnh khoa học quan trọng. Trên trạm không gian, chúng sinh sống trong "buồng sinh học chuyên dụng cho chuột" được thiết kế đặc biệt, bên trong có hệ thống chiếu sáng mô phỏng chu kỳ ngày-đêm, thức ăn đặc chế cứng và hệ thống làm sạch sử dụng luồng khí định hướng để tự động thu gom phân cùng lông động vật - nhằm đảm bảo sức khỏe và sự thoải mái cho chúng trong suốt thời gian trên quỹ đạo. Các nhà nghiên cứu sẽ tập trung phân tích tác động của các điều kiện không gian như tình trạng mất trọng lực, môi trường khép kín đến hành vi của chuột, đồng thời khám phá quy luật phản ứng stress và thích nghi của nhiều cơ quan trong cơ thể chuột trong môi trường không gian.

Sau khi bốn con chuột đen trở về mặt đất an toàn cùng với tàu vũ trụ Thần Châu 20, các nhà khoa học sẽ tiến hành những nghiên cứu chuyên sâu hơn trên chúng, nhằm cung cấp dữ liệu sinh học quý giá phục vụ cho mục tiêu con người cư trú dài ngày trong không gian và thám hiểm vũ trụ sâu trong tương lai.

Nguồn: CMG